Бэс ыйын 25 күнүгэр Саха АССР үтүөлээх артыыската Ирина Михайловна Максимова төрөөбүтэ 100 сылыгар аналлаах Баайаҕа нэһилиэгин ыһыаҕа буолла. Алгыс сиэрин-туомун Саха сирин аатырбыт тимир ууһа, Духуобунас академиятын академига Борис Неустроев – Мандар уус ыытта. Ол кэннэ олохтоох нэһилиэнньэ «Ньургуһун туһунан номох» театрализованнай дьүһүйүү көрдөрдө. Нэһилиэк баһылыга Роман Романович Романов мустубут дьону эҕэрдэлээн туран, бу үөрүүлээх күҥҥэ И.М.Максимова кыыһа, Саха сирин норуоттарын музыкатын уонна фольклорун музейын Бочуоттаах дириэктэрэ, историческай наука кандидата, РФ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, СӨ народнай артыыската Аиза Петровна Решетникова уонна сиэнэ Алина Владимировна Решетникова-Осаковскайа төрүт дойдуларыгар ыҥырыылаах ыалдьыт буолан кэлбиттэрин иһитиннэрдэ.
Аиза Петровна: «Кунду биир дойдулаахтарым, Баайаҕа дьоно-сэргэтэ!
Мин ийэм Ирина Михайловна Максимова быйыл төрөөбүт 100 сылын бэлиэтиибит. Ийэм ыам ыйын 22 күнүгэр төрөөбүтэ — тоҥ буортан ньургуһуннар тахсар кэмнэригэр. Ийэм барахсан олоҕун саамай үрдүк чыпчаалынан – Т.Сметанин айбыт Ньургуһун уобараһа буолар.
Бастаан ийэм театрга балеринанан киирбитэ. Оччолорго И.Христофоровы кытта бииргэ айымньылаахтык үлэлээн, балет солисткатыгар тиийэ үүммүтэ.
Онтон мин аҕабар Петр Михайлович Решетниковка ойох тахсан, драмаҕа көһөрбүттэрэ. Миигин 1945с. төрөөн баран тутатына үлэ үөһугэр киирбитэ. Ити кэмҥэ Николай Иннокентьевич Слепцов диэн саҥа режиссер, ВГИК-ка кинорежиссер үөрэҕин бүтэрэн кэлэн «Лоокуут уонна Ньургуһун» пьесаны туруорарга анаммыта. Кини Ньургуһун уобараһын толорорго И. Максимованы талбыта. Онон 1946с. саас театрбыт сценатыгар дьикти ньургуһун үүнэн тахсыбыта! Николай Слепцов улуу Г.М.Туралыһаптыын утуу-субуу икки спектаклы туруорбуттара. «Лоокуут уонна Ньургуһун» уонна Шиллер драматынан «Коварство и любовь» диэни. Бу икки спектаклларга дьахтар сүрүн уобарастарын Ирина Михайловна толорбута.
Улуу худуоһунньук эдэр режиссеры кытта биир өйгө-санааҕа киирэн, киинэҕэ олоҕуран героиня сирэйин сырдатаары («крупный план») сценаҕа туспа площадкалары оҥорбута. «Лоокуут уонна Ньургуһун» спектакльга Ньургуһуну сцена ортотугар, икки куустуһан турар хатыҥнар быыстарынан үрдүк площадкаҕа таһаарбыта дьону долгуппута. Ити көстүү үтүө үгэскэ кубулуйбута.
Оттон «Коварство и любовь» Шиллер драматыгар дьадаҥы Луиза уонна президент уола Фердинанд спектаклга атын үрдүк площадка баар этэ: Луиза мезонинна (иккис этээскэ) остуол аттыгар олорон тапталтан аккаастанарын туһунан харах уулаах суругу суруйарын көрөөччүлэр кинини кытта бииргэ ытыыр этилэр! Оччотооҕуга мексиканскай сериаллар суохтара. Онон ити пьесаны көрөөччүлэр биирдэ эрэ буолбакка «Баҕар бүгүн бу кэрэ геройдара, оһуоба кыысчаан барахсан туһунан пьеса атыннык бутээрэй» диэн хаста эмит көрөр этилэр.
Мин эдьиийбинээн – Валериялыын театрга күн аайы кэлэр этим. Биһиги театр (урукку Преображенскай кафедрайльнай собор) олбуоругар кыра мас дьиэҕэ олорбуппут. Онон театрга репетицияны көрө-көрө улааппыт киһибин. Аҕалаах ийэм «оонньууллар» диэн өйдөбул баар этэ. Киэһээ аайы биһиги эдьиийбинээн спектакл көрөр этибит. «Өлбут» Ньургуһуну «көмөр» сценаларыгар биһигини кытта олорор көрөөччүлэр ытаһалларын көрө-көрөбүн долгуйар этим. Билигин санаатахха, репетицияҕа оркестр суох этэ. Оттон спектакль кэмигэр Марк Николаевич Жирков ытыыр скрипкатын истэн – «бэҕэһээ репетиция этэ, бүгүн кырдьык быһыылаах!» диэн ыксаан тыыным уларыйар этэ. Ону эдьиийим Валерия Петровна миигин сулбу тардан таһаарар этэ. «Маамаа!» -диэн хаһыыбын илиитинэн сабар уонна буфет диэки соһор этэ. Буфетка миигин уоскутан кэмпиэт, лимонад биэрэллэрин өйдүүбүн. Ол ынырык ыарахан сцена ааспытын кэннэ төннөр этибит. Ийэм миигин мөхпөккө эрэ кууһан туран «Эмиэ ытаатын»-диирэ.
Онтон ийэм хоту — Күһүүргэ сылдьан — остолобуойга Литва генералларын ойохторун кытта улэлээн, кинилэртэн ас астыырга үерэммитэ. Кэргэнэ Роман Семенович Никифоров балыксыттар биригээдэлэригэр улэлээбитэ.
Хоту ыарахан да усулуобуйаҕа олордоллор Күһүүр художественнай самодеятельноһыгар көмөлөһөн, «Лоокуут уонна Ньургуһун» спектаклы кулуупка туруоран гастроллуур этилэр! Ол гынан баран 1960с. биһи культуратын министерствоҕа Москваттан икки үлэ миэстэтэ (штатнай единица) кэлбит. Ол саҕана бука бары билэр Мария Клементьевна Алексеева үлэлиир этэ. Кини тутатына Күһүүргэ ссылка5а курдук олорор творческай дьону ыҥыттаран, төрөөбүт дойдуларыгар Тааттаҕа ыыппыта! Ити кэннэ I Бүтүн Россиятааҕы народнай театрдар куонкурустарыгар кыайан-хотон кэлбиттэрин туһунан бука бары билэҕит.
Ирина Михайловна Максимова тапталлаах Саха театрыгар төннөн, элбэх уобарастары айан, айымньылаах олоҕун кыайыылаахтык түмүктээбитэ. Норуот кинини «Ньургуһун» диэн таптаан, кэрэхсээн, уос номоҕор илдьэ сырыттаҕа! Биһиги сахалар дьикти да сибэккилээх эбиппит. Туругурдун тоҥ буору тобулар Ньургуһун!»
