2022 сылга ыытыллар “Олоҥхо Декадата” сэтинньи ый 18 күнүттэн үлэтин саҕалаата.
Ол курдук, М.К. Аммосов аатынан ХИФУ Олоҥхо институтун балаҕаныгар Алгыстаах албан ааттар // Сэргиэй Сибиэрэп- Кыыл Уолун ырыалара-тойуктара методическай көмө электроннай вариана тахсыбытын бэлиэтээтибит.
М.Н. Жирков аатынан ДЬМК (У) уонна М.К. Аммосов аатынан ХИФУ устудьуоннара Анжела Попова, Сандра Контогорова, Элла Бандерова, Михаил Андреев, Чэлгиэрийэ Тарагаева көхтөөх кыттыыны ыллылар. Кинилэр С.А. Зверев-Кыыл Уолун айымньыларын толордулар.
Саха сирин норуоттарын муусукатын уонна фольклорун түмэлэ «Алгыстаах албан ааттар» диэн үйэлээх тэрээһиннэрин чэрчитинэн искусство бары көрүҥүн хабан үлэни ыытар. Ол курдук, бу «Сэргиэй Сибиэрэп- Кыыл Уолун ырыалара-тойуктара” QR-code нөҥүө норуот ырыаһытын репертуарын эт кулҕааҕынан истэн (устная традиция) үөрэтии ньыматын тарҕатар санааттан таҥан, репертуары кэҥэтэн, сайыннаран туһанарга, туттарга бэлэмнээтилэр.
«Алгыстаах албан ааттар» серия маҥнайгы чааһыгар С.А. Зверев – Кыыл Уолун репертуара киирдэ. Манна кини норуот тылынан уус-уран айымньытын бары кэриэтэ жанрдарын толорбутун сурукка түһэрэн, компьютерга таҥан М.Н. Жирков аат. Дьокуускайдааҕы музыкальнай колледж (училище) выпуснига, билигин М.К. Аммосов аат. Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттар тылларын уонна култуураларын үнүстүүтүн, болкулуор уонна култуура хаапыдыратын устудьуона Чэлгиэрийэ Тарагаева оҥордо.
Бу, бастатан туран норуот ырыатын толорооччуларга, уһуйааччыларга уонна С.А. Зверев-Кыыл Уолун айымньылаах үлэтин интириэһиргиир дьоҥҥо ананар методическай көмө буолар.
Иккиһинэн, Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттар тылларын уонна култуураларын үнүстүүтүн, болкулуор уонна култуура хаапыдыратын устудьуоннара инникитин биһиги музейбытыгар практикаларын ааһан суолталаах, туһааннаах уонна туһалаах үлэни ыытар ситимнэрин олохтооһун холобура буолуон сөп.
Үсүһүнэн, ырыаны-тойугу толорор эдэр ыччат ааспыт үйэҕэ олорон ааспыт ааттаах-суоллаах ырыа куттаах дьонун дьиҥ тыыннаах куолаһын истэн, сурукка түһэрэн үйэтитии үлэтигэр кинилэри көҕүлээн сыһыарыы, ыллыыр –туойар баҕаларын уһугуннарыы, көхтөрүн көҕүтүү, көтөҕүү буолар.
Бу хомуурунньукка, С.А. Зверев баай тылынан хоһуйан кээспит бастыҥ айымньылара билиҥҥитэ сороҕо эрэ киирдилэр (тойуктар, ырыалар, олоҥхо ырыата, , оһуокай). Урукку өттүгэр, кини репертуарыттан Семен Семенович Егоров (Ньурба улууһа, Хорула н.), Семен Иннокентьевич Иванов-Чочу Сэмэнэ (Бүлүү улууһа, Чочу н.) уо.д.а., билиҥҥи кэмҥэ Айсен Федоров (Сунтаар улууһа, Кутана н.), Александра Яковлева (Сунтаар улууһа, Күүкэй н.), Александр Карманов (Амма улууһа), Чэлгиэрийэ Тарагаева (Үөһээ Бүлүү улууһа, Кэнтик н.), Михаил Андреев, Анжела Попова уонна Сандра Контогорова ( Сунтаар улууһа) уо.д.а бэккэ табыллан ыллаан, дьон-сэргэ сэҥээриитин ылбыттара, ылаллар.
Аатырбыт ырыаһыттар репертуардарыттан билиҥҥи кэм дьоно ыллаан-туойан бастатан туран, кинилэр ааттарын үйэтитэллэр. Иккиһинэн, норуот тылынан айымньытын тарҕаталлар, тэнитэллэр, үйэлэргэ хааллараллар. Ол иһин, бу маннык бырайыактар дириҥ ис хоһоонноохтор, ураты суолталаахтар.
Салҕыы, С.А. Зверев-Кыыл Уолун туһунан «Норуоттан тахсыбыт чаҕылхай талаан сүдү кэриэһигэр сүгүрүйэбит» диэн биллэр журналист Иван Николаевич Николаев-Уххан суруйбут ыстатыйатыттан кини айар үлэтигэр сыһыаннаах суруйуутун киллэрдибит. Бу ыстатыйа норуот ырыаһыта-тойуксута С.А. Зверев — Кыыл Уола өлбүтэ 20 сылын ааспытын кэннэ «Cахаада» хаьыакка, кэлин Уххан айымньыларын түмэн таһаарбыт хомуурунньугар «Сиэркилэ» (хаһыакка суруйуулара, тыл этиилэрэ) киирбит иккис кинигэтигэр тахсыбыта (Москуба к., 2000 с.).
Түмүккэ, Чэлгиэрийэ Тарагаева С.А. Зверев-Кыыл Уолун «Кыталык ырыата» диэн айымньытын ырыппытын холобур курдук киллэрдибит. Хас биирдии айымньыны үөрэтиэх, толоруох иннинэ ис хоһоонун, тылын-өһүн, уобурастарын анааран көрөн, илдьиритэн өйдүүр ордук. Оччоҕо айымньыгын иэйэн-куойан толороргор, ис хоһоонун арыйаргар, истээччигэ тиэрдэргэр табыгастаах буолар.
Саха сирин муусукатын уонна фольклорун музейа, бу «Алгыстаах албан ааттар» серия иһинэн, салҕыы Устин Гаврильевич Нохсоров, Прокопий Прокопьевич Ядрихинскай- Бэдьээлэ уонна Гавриил Гаврильевич Колесов айымньыларын таһааран туһааннаах дьоҥҥо методическай көмө оҥоруо. Онон, үлэ салҕанар.
Варвара ОБОЮКОВА
фольклорист,
Саха Республикатын культуратын туйгуна
