Арктика күнүн көрсө «Саха» көрдөрөр-иһитиннэрэр хампаанньа «Тэтим» араадьыйатын долгунугар Саха сирин норуоттарын муусукатын уонна фольклорун түмэлин үлэтин Ольга Громова сырдатта.
Түмэл Саха сирин а5ыйах ахсааннаах норуоттарын чинчийиигэ, сырдатыыга, тарҕатыыга далааһыннаах үлэни ыытар.
Түмэлбит сүрүн экспозициятыгар аҕыйах ахсааннаах хотугу омуктарбыт: эбээннэр, эбэҥкилэр, дьүкээгирдэр, долганнар, чукчалар, Арктика олохтоох нууччаларын таҥастара-саптара, туттар тэриллэрэ, музыкальнай инструменнара хараллан сыталлар. Хотугу тиэмэ5э араас эгэлгэ быыстапкалары туруорабыт. Холобура, эдэр маастардар үлэлэрин билиһиннэрэр сыаллаах бырайыак чэрчитинэн долган эдэр иистэнньэнэ Курчатова Снежана – Хаар «Долган матыыптара» диэн быыстапката турбута. Орто Халыматтан Лаптева Анна уонна кини быраата Афанасий Федотович хартыыналарын быыстапката; «Таастаах Дьааҥым абылаҥар уйдаран» диэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин уус-уран оҥоһуктарын маастара Потапова Елизавета Елисеевна анал быыстапката, «Ураты талаан умсулҕана» диэн Ойуун Борокуоппай 100 сыллаах юбилейыгар анаммыт быыстапка турбута. Быйыл Василий Гаврилович Шалугин 90 сылыгар анаан төгүрүк остуол буолбута, бу дьыл атырдьах ыйыгар киниэхэ анаммыт быыстапка туруо5а.
Биир ураты хайысхабытынан документальнай, мусукаалынай, научно-популярнай киинэлэри, анимационнай киинэлэри, видео-уруоктары, маастар-кылаастары оҥоробут. Ол курдук, 2022-2023 сс. Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай уонна официальнай тылларын сайыннарар бырагыраама үбүлээһининэн эбээн эпоһынан «Нелтэк» уонна арктика олохтоох нууччаларын остуоруйаларынан «Чернушка», «ЭҺэ уонна үс эдьиийдии-балыс» диэн мультиктар оҥоһуллубуттара.
Бу кэлиҥҥии сылларга түмэлбит өссө биир ураты бырайыагынан ыллыыр хомуурунньуктар буолаллар. Ол курдук, Кыайыы ырыаһытынан биллэр, Россия үтүөлээх артыыһа, Саха АССР норуодунай артыыһа, Дьокуускай куорат Бочуоттаах олохтоо5о Александр Парфеньевич Самсонов «Хотугу агыйах ахсааннаах норуоттар ырыаларынан» хомуурунньуга тахсыбыта. Акулина Петровна Трайзе-Нулгынэч 75-сылыгар анаан ахтыы киэһэтэ, маны сэргэ «Мыргыму икэн» (Дууһам ыллыыр ымыыта) диэн хомуурунньугун сүрэхтэниитэ буолбута. Бу хомуурунньукка дьон-сэргэ ахтыыта, Акулина Петровна ырыалара, архивнай видеолара, остуоруйалара, мультиктара киирбиттэрэ. 2023 сыл бүтүүтүгэр дьүкээгир мелодиһа Алексей Третьяков ыллыыр хомуурунньуга тахсыбыта. Быйыл түмэлбит ити бырайыагын ыҺыктыбакка эбээн мелодиһа Эдуард Прокопьевич Клепечин-Айбэй ыллыыр хомуурунньугун бэлэмнии сылдьабыт.
Оскуола уонна уһуйаан оҕолоругар анаан хотугу норуоттарбыт остуоруйаларынан кукольнай спектээкиллэри 2011 сылтан көрдөрөбүт. Холобура, эбээн остуоруйатынан «Таба уонна ньиэрпэ доҕордоһууларын» туһунан, чукча остуоруйатынан «Тураах уонна таба туһунан», эбэҥки остуоруйатыгар олоҕуран «Силавун» диэн кукольнай спектээкиллэри көрдөрөбүт. Хас биирдии остуоруйа хатыламмат уратылаах, хотугу норуот мындыр өйүн, олоҕун укулаатын көрдөрөр-кэпсиир аналлаах. Манна эбэн эттэххэ, оҕолорго анаан «Өбүгэ оонньууларын» тэрийэбит. Онно киирэллэр: мауту быраҕыы, балыктааһын, туйахтаах сүүрүү, наарта нөнҥүө ыстаныы уо.д.а. көрүҥнэр бааллар. Бу хотугу норуоттар өбүгэ оонньууларын оҕолор олус диэн астыналлар, үөрэ-көтө кытталлар.
Хоту дойду аламаҕай дьонун кытары уһун, хараҥа кыһын бүппүтүн, күн тахсыытын, сандал саас кэлиитин үтүмэн үөрүүтүн бииргэ үллэстэн туран Саха сирин норуоттарын муусукатын уонна фольклорун түмэлигэр ынырабыт.
